Πήρα το δρόμο για τη Μάνη. Εκεί που Τούρκος δεν επάτησε όπως λένε. Εκεί στεκόταν πάλι αγέρωχος ο Πετρόμπεης, να αγναντεύει τη νεα γενιά, με τη φλόγα που δεν έσβησε ποτέ.
Ποια ήταν η σχέση σας με τις οθωμανικές αρχές πριν το 1821;
Η σχέση μας ήταν σχέση αναγκαστική. Η Μάνη ποτέ δεν υποτάχθηκε αληθινά στους Τούρκους. Μας ήθελαν φίλους, γιατί δεν μπορούσαν να μας έχουν δούλους. Συμβιβασμοί έγιναν, μα ποτέ δουλεία.
Είχατε προνόμια από τους Τούρκους ως Μανιάτες. Ήσασταν πραγματικά ελεύθεροι;
Ελεύθεροι ήμασταν γιατί κρατούσαμε τα βουνά μας. Όχι γιατί μας το επέτρεψε η Πύλη. Η ελευθερία μας κερδήθηκε με αίμα και δεν είχε καμία σφραγίδα.
Σας αποκαλούσαν "Μπέη της Μάνης". Τι σήμαινε αυτό;
Σήμαινε πως κρατούσα τα ηνία της γης μου. Ήμουν ο τελευταίος Μπέης που διάλεξε ο λαός του κι όχι ο σουλτάνος. Ήμουν μπροστάρης σε καιρό πολέμου και εγγυητής σε καιρό ειρήνης.
Είχατε ποτέ στρατιωτική ή διπλωματική συνεργασία με τους Τούρκους;
Όχι στρατιωτική. Μόνον όπου χρειαζόταν διπλωματία για να προστατέψουμε το λαό μας από αιματοχυσία άδικη. Η σύνεση σώζει καμιά φορά περισσότερους από το σπαθί.
Πώς απαντάτε σε όσους σας κατηγορούν ότι αργήσατε να σηκώσετε το λάβαρο της Επανάστασης;
Η φλόγα μέσα μας έκαιγε από πριν. Μα δεν σηκώνεις επανάσταση με κραυγές. Θέλει στρατηγική. Όταν το λάβαρο υψώθηκε στην Αρεόπολη, ήταν ήδη αργά για τους Τούρκους.
Τι γνώμη είχατε για τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη;
Ήταν πολεμιστής μεγάλος. Μα είχε και τον δικό του τρόπο. Δεν ήμασταν ίδιοι, αλλά τον εκτιμούσα. Όταν έπρεπε, σταθήκαμε μαζί.
Διαφωνήσατε ποτέ στρατηγικά με τον Κολοκοτρώνη;
Ναι, για τον Δράμαλη. Εγώ έλεγα να χτυπήσουμε νωρίτερα, πιο βόρεια. Ο Θεόδωρος είχε τον νου του στα Δερβενάκια. Και δικαιώθηκε.
Συμφωνήσατε με τη μάχη στα Δερβενάκια;
Ήταν τολμηρή κίνηση. Ρίσκο μεγάλο, αλλά έφερε νίκη λαμπρή. Το αναγνωρίζω.
Πώς ήταν η σχέση σας με τον Παπαφλέσσα;
Ήταν φλογερός. Δεν κρατούσε γλώσσα, ούτε υπομονή. Μα η καρδιά του χτυπούσε για την πατρίδα. Σκοτώθηκε όπως έζησε — όρθιος.
Πιστεύετε ότι οι φιλοδοξίες κάποιων έβλαψαν τον Αγώνα;
Πάντα υπάρχουν εκείνοι που κοιτούν το κάδρο, όχι τον πίνακα. Μα η λευτεριά γράφεται από λίγους που δεν λογαριάζουν καρέκλες.
11. Ποιος σας μύησε στη Φιλική Εταιρεία;
Ήταν ο Αντώνιος Κομιζόπουλος. Μυστικά, όπως έπρεπε. Και τότε κατάλαβα πως το αίμα που κυλούσε θα έπρεπε να έχει σκοπό.
Πόσο βαθιά μπλέχτηκε η Μάνη στη Φιλική;
Η Μάνη δεν ήθελε όρκους — γεννιόταν επαναστάτισσα. Οι πιο πολλοί ήξεραν χωρίς να ξέρουν. Κι όταν ήρθε η ώρα, κανείς δεν έμεινε πίσω.
Τι είναι για εσάς η Μάνη;
Είναι το κόκκαλό μου. Η ρίζα μου. Εκεί που ο άντρας μετριέται όχι με το χρυσάφι αλλά με τη στάση του στον θάνατο.
Πώς πείσατε τους Μανιάτες να πολεμήσουν για όλη την Ελλάδα;
Δεν τους έπεισα. Το ‘ξεραν. Όταν πονάει το κορμί, πονάει και το δάχτυλο. Έτσι είδαν την Ελλάδα — σαν προέκταση του εαυτού τους.
Τι διαφορά είχε ο Μανιάτης από τους άλλους αγωνιστές;
Ο Μανιάτης πολεμάει για τιμή πρώτα και μετά για ψωμί. Κι όταν σκοτωθεί, δεν αφήνει πίσω του παρά περηφάνια.
Υπήρξε εμφύλια σύγκρουση στη Μάνη;
Μικρές φιλονικίες. Πάντα υπήρχαν. Αλλά μπροστά στον Τούρκο, ενώναμε τις λόγχες. Το ‘ξεραν όλοι.
Πώς ήταν η εμπειρία σας στη Γερουσία;
Παράξενη. Από τα βουνά και τις μάχες, βρέθηκα σε έδρανα και λόγια. Εκεί παλεύεις αλλιώς. Κι η υποκρισία παραφυλάει σε κάθε γωνιά.
Πιστεύετε πως το νέο κράτος τίμησε τους αγωνιστές;
Τίμησε κάποιους. Ξέχασε πολλούς. Και πίκρανε τους περισσότερους.
Πώς σας φάνηκε η Αθήνα ως νέα πρωτεύουσα;
Όμορφη αλλά ξένη. Ο λαός της καλοκάγαθος, αλλά οι "άνωθεν" έμοιαζαν να μην ξέρουν για ποιον πολέμησαν οι χωρικοί.
Ποια ήταν η πιο πικρή στιγμή μετά τον Αγώνα;
Η φυλάκιση του γιου μου, του Κωνσταντίνου. Ένας αγωνιστής φυλακισμένος από Έλληνες. Εκεί ράγισε η καρδιά μου.
Ποια ήταν η σχέση σας με τον Ιωάννη Καποδίστρια;
Στην αρχή τον στήριξα. Ήταν άνθρωπος της τάξης. Μα η τάξη του ήταν βαριά σαν σκλαβιά.
Γιατί φυλακίστηκε ο γιος σας;
Επειδή μίλησε. Επειδή τόλμησε να σταθεί όρθιος μπροστά στην αυταρχία. Επειδή τον έλεγαν Μαυρομιχάλη.
Η δολοφονία του Καποδίστρια ήταν εκδίκηση ή αναγκαιότητα;
Δεν την σχεδίασα, μα την κατάλαβα. Ήταν σπαθί που έκοψε κόμπο που δεν λύθηκε με λόγια. Και ναι, ήταν λάθος. Μα κάποιες φορές, τα λάθη γεννιούνται απ’ την αδικία.
Πώς νιώσατε όταν το όνομα "Μαυρομιχάλης" έγινε συνώνυμο της δολοφονίας;
Νιώθεις σαν να σου σπιλώνουν το αίμα. Όμως η ιστορία ξέρει ποιος έδωσε και ποιος πήρε. Κι αυτό μένει.
Πώς βλέπετε τη σημερινή νεολαία της Ελλάδας;
Έχει φλόγα, αλλά της κόβουν τον αέρα. Αντί να σηκώσει κεφάλι, σκύβει μπροστά στην οθόνη.
Τι έχετε να πείτε για τη σημερινή κυβέρνηση;
Αν ήμουν στη Βουλή, θα 'βγαζα το γιαταγάνι. Όχι για να χτυπήσω, αλλά για να θυμίσω τι σημαίνει ευθύνη. Η καρέκλα δεν είναι προνόμιο — είναι βάρος.
Πιστεύετε ότι η αμάθεια είναι χειρότερη από τον Τούρκο;
Ο Τούρκος σε σκοτώνει. Η αμάθεια σε κρατά ζωντανό για να ζεις σαν σκλάβος. Διαλέγεις τι προτιμάς.
Αν ζούσατε σήμερα, θα πολεμούσατε ξανά;
Και με ξύλινη μαγκούρα, αν χρειαζόταν. Ελευθερία δεν είναι παλιό τραγούδι — είναι χρέος καθημερινό.
Ποιο λάθος βλέπετε να επαναλαμβάνει η Ελλάδα;
Ξεχνάει. Τους ήρωές της, την ιστορία της, και το ότι τίποτα δεν της χαρίστηκε.
Τι μήνυμα αφήνετε στους νέους και την Κυβέρνηση;
Στους νέους: διαβάστε, σηκωθείτε, θυμηθείτε. Στην Κυβέρνηση: μην προκαλείτε εκείνους που μπορούν να γίνουν φλόγα. Το μπαρούτι ακόμα μυρίζει στα βουνά μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου